Ludzie

Ciekawostki o królowej Jadwidze

Znaleźliśmy 32 ciekawostki na temat królowej Jadwigi

Jadwiga Andegaweńska

Jadwiga Andegaweńska została królem Polski jako dziesięcioletnia dziewczynka. Przyjechała co prawda do kraju swoich przodków, ale była bardzo osamotniona, zmuszona do podejmowania trudnych, dojrzałych decyzji. Na kartach historii zapisała się jako mądry władca, który świetnie radził sobie w zarządzaniu tak rozległym państwem, jakim w XIV wieku była Polska połączona z Litwą. Była mądrą królową, empatyczną, wrażliwą na ludzkie problemy, dla której oprócz polityki ważna była nauka, kultura i sztuka. Gdy zmarła, jej grób opatrzono epitafium "Gwiazda Polaków, tu spoczywa Jadwiga ich Królowa".
Królowa Jadwiga
1
Królowa Jadwiga - Jadwiga Andegaweńska - była córką Ludwika Węgierskiego, króla Węgier i Polski oraz Elżbiety Bośniaczki, królowej węgierskiej i niekoronowanej królowej polskiej, regentki Królestwa Węgier.
Żyła w XIV wieku. Nie ma szczegółowych, udokumentowanych danych dotyczących jej narodzin, wiekszość współczesnych badaczy przyjmuje, że przyszła na świat w dniu 18 lutego 1374 roku, lub parę dni wcześniej. Prawdopodobnym miejscem jej narodzin był zamek wyszehradzki lub budziński.
2
Pochodziła z dynastii Andegawenów, będącej boczną linią francuskiej dynastii Kapetyngów.
Nazwa dynastii wzięła się od tytułu hrabiego Andegawenii, noszonego przez założyciela dynastii - Karola - pogrobowego syna króla Francji Ludwika VIII. Przedstawiciele Andegawenów panowali m.in. na Sycylii, Węgrzech, w Albanii i w Polsce.
3
Jadwiga była najmłodszą, trzecią córką Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki.
Jadwiga posiadała dwie siostry, Katarzynę i Marię. Katarzyna w planach dynastycznych ojca wyznaczona była na królową Polski, jednak dziewczynka zmarła w wieku ośmiu lat. Po śmierci siostry, królową Polski miała zostać Maria, jednak stało się inaczej i to Jadwiga trafiła na polski tron.
4
Jadwiga otrzymała imię na cześć księżnej wrocławskiej Jadwigi Śląskiej lub księżnej kaliskiej i królowej Polski Jadwigi, żony Władysława Łokietka, a swojej prababki.
Być może nosiła również drugie imię, słowiańskie - Draga. Imię Jadwiga mogła otrzymać zgodnie z życzeniem babki - Elżbiety Łokietkówny.
5
Jadwiga odebrała staranne wykształcenie, od najmłodszych lat przygotowywana była do pełnienia roli królowej.
Potrafiła czytać i pisać, znała języki obce: łacinę, niemiecki i francuski, a także podstawy polskiego. Wykazywała zainteresowanie nauką, muzyką i sztuką, a jako że wychowywała się na dworze w Budzie, miała ku temu wszelkie możliwości.
6
Gdy miała pięć lat, została zaręczona z ośmioletnim księciem austriackim Wilhelmem z dynastii Habsburgów.
Odbyła się ceremonia zaręczyn mająca charakter formalnego ślubu (sponsalia de futuro - zaręczyny na przyszłość). Była to kanoniczna forma zaręczyn stosowana przez dynastie panujące w Europie. Pozwalała ona na uroczyste zaręczyny niepełnoletnich kandydatów, dzięki czemu możliwe było zawieranie przypieczętowanych małżeństwem sojuszy, bez względu na wiek potomków rodu. Po osiągnięciu dojrzałości przez zaręczonych, nie ponawiano już właściwej ceremonii ślubnej. Nie był to jednak kontrakt nierozerwalny. Podpisano zobowiązanie według którego, strona zrywająca zaręczyny wypłaca stronie drugiej 200 tys. florenów w złocie.
7
Jadwiga nie od razu była kandydatką do polskiego tronu.
Jej matka, Elżbieta Bośniaczka, wdowa po Ludwiku Wielkim, który był królem Węgier i Polski, oba królestwa chciała oddać w ręce starszej córki - Marii. Chciała, aby małżeństwo Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem przypieczętowało sojusz z Austrią. Polscy politycy natomiast nie zgadzali się, by mąż Marii, Zygmunt Luksemburczyk posiadał polską koronę i zaproponowali osadzenie na polskim tronie małej Jadwigi.
8
Regentka Elżbieta zgodziła się wysłać Jadwigę do Krakowa dopiero po ciągnacych się paręnaście miesięcy negocjacjach.
Do wyjazdu i koronacji Jadwigi, Elżbieta odnosiła się z tak wielką rezerwą, że nawet nie przekazała jej przechowywanych w Budzie bądź Wyszehradzie polskich insygniów koronnych.
9
Jadwiga przybyła do Krakowa 13 października 1384 roku, a 16 października była koronowana na króla Polski.
Koronacja odbyła się w katedrze na Wawelu w trakcie specjalnej mszy świętej, w obecności dostojnych gości. Koronacji dokonał arcybiskup gnieźnieński - Bodzęta. Ponieważ do kraju nie wróciły insygnia koronne, berło i jabłko królewskie trzeba było wykonać na nowo, ale nie przypominały one pełnych blichtru, imponujących swym wykończeniem oznak władzy Łokietka. Korona, którą dokonywano koronacji był skromną, kobiecą koroną, pozbawioną symbolicznego wyrazu.
10
Jadwiga, która dotychczas żyła w luksusie i niemalże pod kloszem, została osamotniona, zdezorientowana, a skarbiec królewski świecił pustkami.
Nie znała dobrze języka polskiego, jedynie jego podstawy, a członkowie rady koronnej nazywani panami krakowskimi, robili wszystko, żeby nie czuła się na Wawelu zbyt pewnie. Pozbawiono ją węgierskich opiekunek, dworzan i wychowawców, odsyłając ich wszystkich z powrotem na Węgry. Miała odtąd uczyć się wszystkiego od Polaków. Więź z domem zapewniał jej tylko jeden człowiek niebędący nawet jej rodakiem. Był to dawny prywatny lekarz króla Ludwika, Jan Radlica, który zdążył awansować nie tylko do rangi kanclerza, ale też biskupa krakowskiego. Został osobistym kapelanem, a zarazem najbliższym doradcą i opiekunem młodziutkiej władczyni. Jadwiga podarowała mu w 1384 roku własnoręcznie wyhaftowany (istniejący do dziś) pas liturgiczny.
11
Państwem faktycznie rządzili możnowładcy małopolscy, którzy pozostawali w kontakcie z matką Jadwigi, ale nie powołano regenta.
Możnowładcy zadowoleni byli z faktu, że młoda władczyni zajmuje się haftowaniem, uważali, że to dla niej odpowiednie zajęcie, sami podejmowali decyzje nie pytając jej nawet o zdanie. We wcześniejszych negocjacjach z Elżbietą Bośniacką uzgodniono, że oddadzą dziewczynkę matce, aby mogła dokończyć edukację i przygotować się do sprawowania rządów. Ale teraz, gdy Jadwiga Andegaweńska została już królem Polski, uznali, że jej wyjazd z Wawelu nie jest możliwy. Podsuwali jej dokumenty, które ona miała zatwierdzać i ozdabiać swoją pieczęcią, ale nie wnikać w ich treść.
12
Panowie krakowscy, chcąc związać Polskę z Litwą, zaproponowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle, który miał przyjąć chrzest razem ze swoim państwem.
Tymczasem Jadwiga związana była zaręczynami z Wilhelmem Habsburgiem, którego popierał książę opolski Władysław Opolczyk. Opolczyk nawet opanował zamek wawelski, chcąc przygotować dopełnienie ceremonii małżeństwa. Kasztelan krakowski Dobiesław Kurozwęcki przepędził Austriaka z zamku. Podobno (według Jana Długosza) młodziutka królowa chciała uciec z Wawelu do swojego ukochanego, ale powstrzymał ją podskarbi wielki koronny Dymitr z Goraja.
13
Jadwiga zgodziła się zostać żoną Jagiełły.
Publicznie odwołała swoje sponsalia z Wilhelmem. Jagiełło przybył do Krakowa, gdzie 15 lutego 1386 roku przyjęła chrzest i przybrał imię Władysław, a 18 lutego zawarł w katedrze na Wawelu związek małżeński z Jadwigą. Jadwiga w chwili ślubu miała trzynaście lat, a Jagiełło około 30.
14
Dwa tygodnie później, w katedrze wawelskiej odbyła się uroczysta koronacja Władysława Jagiełły na króla Polski.
Koronacji dokonał arcybiskup Bodzęnta w obecności legata papieskiego Maffiolusa de Lampregnano.
15
Jadwiga była ponoć wysoką (175-180 cm), urodziwą dziewczyną o rudawych włosach.
W Europie znana była nie tylko z urody, ale przede wszystkim z mądrej dyplomacji i głębokiej pobożności. Mimo bardzo młodego wieku podejmowała dojrzałe decyzje, choćby w sprawie swojego z Jagiełłą ślubu. Jej silna wiara, świadomość, że przed Bogiem (wprawdzie jako małe dziecko) poślubiła Wilhelma, a zapewne też uczucie, jakim go darzyła, nie pomagały jej w podjęciu decyzji o małżeństwie z tajemniczym księciem z pogańskiego kraju. Miała świadomość, że swoją decyzją spowoduje rozszerzenie chrześcijaństwa na setki tysięcy swoich nowych poddanych, a wszystko to za cenę osobistego szczęścia i grzechu, bo przecież posiadała już legalnego męża. Długie godziny spędzała na modlitwie. Klęczała przed wykonaną z lipowego drewna dwumetrową figurą Chrystusa Ukrzyżowanego, nazywanęgo dzisiaj czarnym krucyfiksem, czekając na znak z Nieba. Usłyszała ponoć "Czyń, co widzisz".
16
W 1387 roku Jadwiga stanęła na czele wyprawy rycerstwa polskiego, której celem była rewindykacja zajętej przez Węgrów Rusi Czerwonej.
Potwierdziła też przywileje dla Lwowa, gwarantując mu prawo składu, a hospodar mołdawski Piotr I złożył jej tam hołd lenny. Aby utrzymać dobre stosunki z Węgrami, zaprzestała używania tytułu królowej Węgier, choć się go nie zrzekła. Wraz z mężem spotkali się z Zygmuntem Luksemburskim, który odstąpił dożywotnio Jagielle swoje prawa do Rusi Halickiej, a Jagiełło zrezygnował ze zwierzchnictwa nad Mołdawią i Podolem. Podpisano układ pokojowy na 16 lat. Pozwolił on Polsce wysunąć roszczenia wobec Zakonu krzyżackiego dotyczące zwrotu ziemi dobrzyńskiej. Odbył sie zjazd z udziałem wielkiego mistrza Konrada von Jungingena, na którym krzyżacy nie wyrazili zgody na oddanie tego terenu.
17
Jadwiga bardzo dbała o szerzenie wiary na Litwie.
W tym celu zorganizowała specjalne kolegium przy Uniwersytecie w Pradze, w którym kształcili się przyszli litewscy księża. Królowa Jadwiga umiała zjednywać sobie ludzi. Pogodziła skłóconych ze sobą Jagiellonów na Litwie, znała się na polityce, spotykała się z władcami wrogich państw, prowadziła pertraktacje i uzgadniała warunki pokoju.
18
Starała się bardzo dbać o poddanych, których dobro leżało jej na sercu.
Fundowała szpitale i liczne kościoły, doposażała istniejące klasztory. Z budową kościoła w Piasku związana jest legenda. Pewnego dnia królowa wizytowała budowę tego kościoła i zauważyła jednego bardzo zatroskanego pracownika. Spytała go o powód zmartwienia i dowiedziała się, że znalazł się on w bardzo trudnej sytuacji. Jego żona, matka trójki dzieci była bardzo chora, a on nie miał pieniędzy na leczenie jej. Królowa niewiele myśląc, oderwała od swoich bucików ozdobną klamrę wysadzaną drogimi kamieniami i podarowała mu ją. Odrywając klamrę oparła stopę na kamieniu pokrytym wapnem, na którym pozostał odcisk buta. Po wizycie królowej, murarz zauważył ten ślad stopy na kamieniu, ociosał kamień i wmurował go w ściany świątyni. Do dziś można podziwiać tę odcisnietą stopę. Otoczona kratą, widnieje w jednym z narożników kościoła Karmelitów na Piasku, przy ulicy Karmelickiej.
19
Jadwiga zleciła pierwsze w historii Polski tłumaczenie Księgi Psalmów na język polski.
Po dziś dzień zachował się egzemplarz tego dzieła znany pod nazwą Psałterz floriański bądź Psałterz Jadwigi. Jego nazwa pochodzi od miejscowości w Austrii - Sankt Florian, gdzie w 1931 roku w imieniu polskiego rządu zakupił go Luwik Bernacki, dyrektor lwowskiego Ossolineum. W czasie II wojny światowej Psałterz został wywieziony do Kanady, do Warszawy powrócił po 28 latach i obecnie znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
20
Była osobą niesłychanie religijną, bardzo dużo czasu spędzała na modlitwie, praktykowała umartwianie się.
Oprócz ufundowanego tłumaczenia Księgi Psalmów, fundowała też tłumaczenia pism ojców Kościoła dla katedry wawelskiej. Pragnęła, aby tam chwalono Boga psalmami, dlatego ustanowiła specjalne kolegium szesnastu psałterzystów, którzy dzień i noc śpiewali psalmy przed Najświętszym Sakramentem. Ufundowała także i częściowo sama wyhaftowała racjonał - element szaty liturgicznej, dla biskupów krakowskich. Racjonał zachował się do dziś i jest używany podczas największych uroczystości.
21
Cały swój majątek zapisała na rzecz odnowienia i rozbudowy podupadłej Akademii Krakowskiej.
U papieża wyprosiła pozwolenie na utworzenie w Akademii Wydziału Teologicznego, co znacznie przyspieszyło ewangelizację na całym obszarze ogromnego królestwa ziem polskich, litewskich i ruskich. Posiadanie takiego wydziału bardzo podnosiło rangę uczelni, która od tej pory zaczęła liczyć się w Europie.
22
W wieku 25 lat, 22 czerwca 1399 roku Jadwiga Andegaweńska urodziła córkę Elżbietę Bonifację.
Córeczka niestety zmarła po trzech tygodniach, a cztery dni po śmierci córki - 17 lipca 1399 roku zmarła także Jadwiga. Nie wiadomo co było przyczyną śmierci królowej, przypuszcza się, że zmarła na gorączkę połogową. Wiadomo, że królowa była wysoką osobą o silnej budowie i bardzo wąskiej miednicy. Gdyby w tamtych czasach wykonywano cesarskie cięcia, to prawdopodobnie Jadwiga by żyła.
23
Królowa Jadwiga została pochowana w katedrze wawelskiej 19 lipca 1399 roku.
Pochowano ją w bardzo skromnym grobie, być może w oczekiwaniu na rychłą kanonizację Jadwigi. Początkowo skromna płyta grobowca spoczywała po północnej stronie prezbiterium, obok ołtarza. Według źródeł z XVI wieku napis na grobie królowej brzmiał: "Gwiazda Polaków, tu spoczywa Jadwiga ich Królowa". Podczas przebudowy prezbiterium, pierwotna płyta nagrobna uległa zniszczeniu. W 1634 roku wykonano nową płytę memoratywną z czarnego marmuru, z nową inskrypcją, fundacji biskupa Piotra Gembickiego.
24
Sarkofag królowej Jadwigi był kilkakrotnie otwierany.
Pierwszy raz w XVII wieku, w czasie przebudowy katedry. W XIX wieku został otwarty w obecności Jana Matejki, który przygotowywał portrety polskich władców. Trumna zawierała kompletny szkielet i królewski płaszcz. Matejko wykonał szkic czaszki, po czym szczątki królowej umieszczono w miedzianej trumnie, a tę w większej dębowej, po czym grób ponownie zamurowano.
25
Kolejne otwarcie grobu nastąpiło w 1949 roku, kiedy to naukowcy prowadzili badania szczątków królowej.
Stwierdzono wówczs, że monarchini została prawdopodobnie pochowana ze swoją zmarłą trzy tygodnie wcześniej córeczką, której szkielet się nie zachował. Charakterystyczne było ułożenie postaci Jadwigi, zbliżone do jednego z boków trumny, co tłumaczono tym, że obok leżało ciało dziecka. Świadczyło to też o tym, że od dnia pogrzebu ciało nie było ruszane.
26
W 1987 roku relikwie królowej Jadwigi umieszczono w mensie ołtarza z czarnym krucyfiksem, z którego według legendy przemówił do niej Chrystus.
Osobisty, papieski relikwiarz świętej Jadwigi królowej znajduje się w zbiorach muzealnych Ośrodka Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie.
27
Pierwsze próby wyniesienia na ołtarze Jadwigi podjął w 1426 roku arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec, jednak zakończyły się one niepowodzeniem.
Następnie w 1949 roku arcybiskup krakowski Adam Stefan Sapieha, zebrał materiały dotyczące przyszłej świętej i przesłał je do Rzymu. Tym razem również Stolica Apostolska nie zgodziła się na rozpoczęcie procedury beatyfikacyjnej. Dopiero Karol Wojtyła w 1974 roku wydał orzeczenie o istnieniu publicznego kultu oddawanego od "niepamiętnych czasów", co pozwoliło kardynałowi Franciszkowi Macharskiemu zwrócić się do Watykanu z prośbą o zatwierdzenie tego kultu. W 1979 roku Karol Wojtyła, już jako papież Jan Paweł II, na dwa dni przed pierwszą pielgrzymką do Polski, dokonał beatyfikacji bł. Jadwigi, poprzez zatwierdzenie jej publicznego kultu.
28
Uroczystej kanonizacj świętej Jadwigi dokonał papież Jan Paweł II, 8 czerwca 1997 roku na uroczystej mszy świętej sprawowanej na krakowskich błoniach - odbyło się to w obecności około miliona wiernych.
Była to pierwsza w dziejach kanonizacja na ziemi polskiej. Od dnia kanonizacji wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 8 czerwca.
29
Święta Jadwiga jest patronką Inowrocławia,Tczewa, Nieszawy i Radomska.
Polski kompozytor Karol Krupiński w 1814 roku poświęcił królowej Jadwidze operę "Jadwiga Królowa Polska", do libretta Juliana Ursyna Niemcewicza.
30
Berło królowej Jadwigi, tzw. rektorskie, ze złoconego srebra, przechowywane jest obecnie w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Jabłko i berło królowej - drewniane, złocone insygnia grobowe, przechowywane są w katedrze na Wawelu.
31
W ikonografii św. Jadwiga przedstawiana jest w stroju królewskim.
Jej atrybutem są buciki, co związane jest z legendą.
32
Królowa Jadwiga wraz Władysławem Jagiełłą królowali prawie trzynaście lat.
Jagiełło, mimo że po śmierci Jadwigi posiadał jeszcze trzy żony, do końca życia nosił podarowny mu przez Jadwigę pierścień.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

11 ciekawostek o Kazimierzu I Odnowicielu
11 ciekawostek o Kazimierzu I Odnowicielu
Przygotowywany do bycia królem, rządził jako książę
Nigdy nie został koronowany, gdyż nie sprzyjały temu warunki polityczne. Przyszło mu rządzić Polską podzieloną i złupioną, którą musiał scalać kawałek ...
22 ciekawostki o Władysławie II Wygnańcu
22 ciekawostki o Władysławie II Wygnańcu
Pierwszy książę senior okresu rozbicia dzielnicowego
Choć ojciec wprowadzając w życie swój testament miał na celu zabezpieczenie kraju przed walkami pomiędzy swoimi synami to już 3 lata po objęciu władzy ...
20 ciekawostek o Władysławie I Łokietku
20 ciekawostek o Władysławie I Łokietku
Pierwszy polski król koronowany na Wawelu
Władysław długo musiał starać się o objęcie władzy nad Polską, co było jego życiowym celem. Z praktycznie każdej strony jego rządom zagrażały wpływy i ...
20 ciekawostek o Bolesławie IV Kędzierzawym
20 ciekawostek o Bolesławie IV Kędzierzawym
Drugi książę senior Polski dzielnicowej
Od początku swojej kariery politycznej musiał się zmagać ze starszym bratem, który koniecznie chciał pozbawić go nadanych przez ojca Mazowsza i Kujaw. ...
15 ciekawostek o Mieszku II Lambercie
15 ciekawostek o Mieszku II Lambercie
Król o dużym potencjale, który trafił na bardzo niesprzyjające okoliczności
Mieszko II Lambert nie rządził Polską zbyt długo. Zastał kraj skłócony z sąsiadami i narażony na ataki. Niebezpieczeństwo groziło mu także ze strony b ...
17 ciekawostek o Bolesławie II Szczodrym
17 ciekawostek o Bolesławie II Szczodrym
Trzeci koronowany władca Polski
Bolesław II Szczodry znany również jako Śmiały był bardzo utalentowanym władcą o dużych ambicjach. Chętnie brał udział w interwencjach wojskowych i po ...
14 ciekawostek o Władysławie I Hermanie
14 ciekawostek o Władysławie I Hermanie
Nieudolny książę, który nigdy nie chciał zostać królem
Był nieudolnym władcą, którego rządy doprowadziły do osłabienia władzy centralnej. Podczas swoich rządów nie angażował się w działania militarne a wła ...
34 ciekawostki o Władysławie II Jagielle
34 ciekawostki o Władysławie II Jagielle
Sprowadził zakon krzyżacki do parteru i rozpoczął nową linię dynastyczną w dziejach Polski
Obejmując w 1377 roku stanowisko wielkiego księcia litewskiego zapewne nie przychodziło Jagielle na myśl, że już niecałą dekadę później zostanie króle ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy