Geografia
Ciekawostki o jesieni
Wielobarwna pora roku
Jesień to pora roku, którą się albo lubi albo nienawidzi. Niektóre jej aspekty urzekają: ciepła słoneczna pogoda, feeria barw na drzewach i krzewach, babie lato. Gorzej, gdy pokazuje swoje smutniejsze oblicze w postaci ulewnych deszczy, silnego październikowego wiatru i chłodu. Poza tym jest to okres przemijania, który wywołuje smutek, nostalgię i napawa depresyjnie. Często wynikiem tych nostalgicznych nastrojów bywa liryczna twórczość poetycka, malarska, muzyczna. Ale przede wszystkim jest to nieunikniona pora roku, dzięki której na wiosnę odrodzi się nowe życie.
1
Jesień jest jedną z czterech podstawowych pór roku w przyrodzie strefy klimatu umiarkowanego. Oznacza przejście od lata do zimy, we wrześniu - na półkuli północnej lub w marcu - na półkuli południowej, kiedy czas światła dziennego staje się zauważalnie krótszy, a temperatura znacząco spada.
2
Rozróżnia się jesień klimatyczną i astronomiczną. Za jesień klimatyczną przyjmuje się okres w roku następujący po lecie, w którym średnie dobowe temperatury powietrza wahają się pomiędzy 15 a 5 °C.
Jesień astronomiczna rozpoczyna się od równonocy jesiennej, która trwa aż do przesilenia zimowego, co na półkuli północnej oznacza okres pomiędzy 23 września a 22 grudnia.
3
Na półkuli południowej wszystkie te zjawiska i daty przesunięte są o pół roku. Za miesiące jesienne uznaje się tam marzec, kwiecień i maj.
4
Za miesiące jesienne na półkuli północnej uznaje się wrzesień, październik i listopad. Podczas jesieni astronomicznej dzień jest krótszy od nocy, a ponad to z każdą kolejną dobą przybywa nocy a ubywa dnia.
5
W Europie Środkowej wyróżnia się jeszcze dwie fenologiczne pory, na które podzielona jest jesień: wczesną jesień (polecie) i jesień. Fenologia jest nauką, która bada zależność między zmianami czynników klimatycznych, a cyklicznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takim jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów.
Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić fitofenologię, zoofenologie i agrofenologię.
6
Wczesna jesień jest porą, w której dojrzewa wiele owoców. Za wskaźnikowe uważa się owoce kasztanowca zwyczajnego, derenia świdwy i ligustru pospolitego. Wczesną jesienią także wrzos osiąga pełnię kwitnienia.
7
Jesienią właściwą drzewa zaczynają przechodzić w okres zimowego spoczynku, objawiający się żółknięciem liści. Wyznacznikiem jest tu kasztanowiec zwyczajny i
brzoza brodawkowata. W czasie jesieni liście brzozy brodawkowatej w pełni opadają.
8
Fenologiczna jesień kończy się, gdy pojawia się mróz. Etap przejściowy pomiędzy jesienią a zimą nosi nazwę przedzimie.
9
Jesień jest okresem, w którym rośliny wieloletnie gromadzą substancje zapasowe. Proces ten rozpoczyna się już pod koniec lata, kiedy większość gatunków drzew zmniejsza poziom aktywności, odprowadzając składniki rezerwowe z liści do pnia i korzeni.
Drzewa liściaste zrzucają liście, które i tak zimą nie mogły by prowadzić fotosyntezy. Materiały zapasowe są odprowadzone, ustaje przewodnictwo wodne, w związku z tym liść obumiera i odpada. To przystosowanie drzew wynika również z faktu, że od października wieją silne wiatry, a brak liści zmniejsza opór wiatru.
10
Liście drzew zmieniają jesienią także swą barwę, stając się kolorowe: żółte, pomarańczowe, czerwone. W okresie jesiennego przygotowania roślin wieloletnich do zimowego spoczynku, zawarty w liściach chlorofil ulega rozkładowi na proste związki, które transportowane są w głąb rośliny i magazynowane w pniu i korzeniach.
Liście pozbawione chlorofilu stają się żółte, pomarańczowe, czerwone, gdyż w wyniku zaniku zielonego barwnika, widoczne staja się inne barwniki: antocyjany, dające barwę czerwoną, karoteny - barwa pomarańczowa i flawonoidy - barwa żółta.
11
Jesień to także okres, kiedy wiele ptaków opuszcza naszą strefę klimatyczną, przenosząc się do ciepłych krajów.
12
Jesień to czas, kiedy również ludzie przygotowują się do zimy poprzez gromadzenie zapasów. Wszystkie produkty, które urosły i dojrzały latem bywają przetwarzane i przygotowywane do przechowywania. Wykopywane są w końcu września ziemniaki, buraki, marchew, a w lasach zbiera się grzyby, których największa różnorodność występuje jesienią.
W wiejskich społecznościach wykopki są tradycyjnie okazją do świętowania: palenia wieczorem ogniska, śpiewów i pieczenia ziemniaków. Organizowane są imprezy pod hasłem "wykopki" ale też "święto ziemniaka" lub "święto pieczonego ziemniaka".
13
Jesień to pora roku kojarzona ze smutkiem i nostalgią, która zawsze inspirowała artystów: poetów, malarzy, twórców muzyki.
14
Z jesienią związane jest też babie lato. Są to unoszone w powietrzu nici przędne wytwarzane przez młode pająki obu płci, z gatunków o niewielkich rozmiarach, zaliczanych do wielu rodzin. W
Europie Środkowej zjawisko to obserwowane jest zwykle w drugiej połowie września. Potocznie okres jego występowania określany jest również jako babie lato.
15
Jesień to także dożynki - Święto Plonów, Wieńce. Jest to ludowe święto połączone z obrzędami dziękczynnymi za ukończenie żniw i prac polowych.
