Geografia
Ciekawostki o Mazurach
Kraina Wielkich Jezior Mazurskich
Potocznie Mazury nazywane są Krainą Tysiąca Jezior, choć jest ich tam o wiele więcej. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to kraina zapierających dech krajobrazów, obfitująca jednocześnie w miejsca, które na stałe zapisały się na kartach historii Polski. Odnaleźć tam można największe i najdłuższe jezioro w Polsce, potomków dzikich koni, żubry żyjące na wolności, bocianią wioskę, a nawet piramidę. Będąc na Mazurach można jednocześnie być w trzech miejscach, a nawet krzyknąć najgłośniej.
1
Mazury są regionem geograficzno-kulturowym w północno-wschodniej Polsce. Obejmują tereny Pojezierza Mazurskiego i Pojezierza Iławskiego, a administracyjnie przynależą do województwa warmińsko-mazurskiego.
2
Nie można ustalić ścisłych granic dla Mazur, gdyż w przeciwieństwie do Warmii, nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej. Granice te można ustalać biorąc pod uwagę różne kryteria:
- językowe - dawny zasięg języka polskiego w Prusach Wschodnich
- historyczne - polska część Prus Wschodnich
- geograficzne - obszar niemal całych (polskich) Prus Wschodnich bez Warmii
Obecnie określenie "Mazury" obejmuje wszystkie tereny na północnym wschodzie Polski, gdzie wystepują jeziora, pagórki i lasy.
3
Nazwa Mazury wywodzi się od ludzi zamieszkujących w lasach porastających te tereny, a właściwie od ich profesji. Słowo "Mazury" wywodzi się od przedrostka "maz-", który oznaczał "smolić" (kiedyś słowo "maź" oznaczało smołę, dziegieć). Przez połączenie przedrostka "maz-" z przyrostkiem "-ur" powstało określenie smolarzy mieszkających w okolicznych lasach, i to od nich pochodzi nazwa Mazury.
4
Mieszkańcy Mazur - Mazurzy (mieszkańcy południowych Prus Wschodnich) byli potomkami polskich osadników z Mazowsza. Byli to głównie chłopi, choć zdarzała się również szlachta, którzy w kilku falach osadnictwa zasiedlili południową i częściowo wschodnią część Prus Książęcych i którzy ulegli wymieszaniu z pozostałościami ludności pruskiej oraz kolonistami Rzeszy Niemieckiej i innych państw Europy Zachodniej.
Dowiedz się więcej ...
5
Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą sprzed 15 tys. lat. Odkryto tu ślady kultury łużyckiej (XIII-V w. p.n.e.). Później pojawili się Prabałtowie, a po nich plemiona germańskie. W pierwszych wiekach naszej ery powstało tam szereg zespołów plemiennych, które w VI i VII w. wytworzyły 3 główne wspólnoty plemienne: zespół galindzki, jaćwieski i estyjski - później nazwany Prusami.
6
Krajobraz Mazur jest zróżnicowany, został on ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie około 14-15 tys. lat temu. Znajdują się tutaj ciągi wzgórz morenowych, liczne pagórki ozów i kemów, rozległe równiny stożków sandrowych oraz liczne zagłębienia bezodpływowe.
Dowiedz się więcej ...
7
Wielkim bogactwem tej krainy są jeziora polodowcowe, które zajmują około 7% powierzchni regionu. Mazury często określane są mianem "Krainy Wielkich Jezior", bądź "Krainy Tysiąca Jezior", bowiem znajduje się tam około 2 700 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Największymi jeziorami tego obszaru, a zarazem największymi w Polsce są Śniardwy (113,8 km2) i Mamry (104,9 km2).
Dowiedz się więcej ...
8
Przez obszar Pojezierza Mazurskiego przebiega dział wodny Pregoły i Narwi. Sieć rzeczna jest gęsta, a tworzą ją głównie dopływy tych dwóch rzek: Narwi - Omulew, Rozoga, Szkwa, Pisa, Biebrza z Ełkiem i Rospudą, oraz Pregoły - Łyna z Gubrem i Węgorapa. Rzeki te zasilane są głównie przez jeziora.
9
Około 30% powierzchni regionu Mazur zajmują lasy. Znajdują się tu głównie kompleksy lasów świerkowo-sosnowych, o stanie zbliżonym do pierwotnego (Puszcza Piska, Puszcza Borecka, Lasy Purdzkie, Lasy Ramudzkie, Lasy Napiwodzkie, Lasy Taborskie i Lasy Dzierzgońskie). Poza lasami duże połacie terenów zajmuje roślinność błotna i torfowiskowa. Występuje tam wiele gatunków roślin zielnych i reliktowych gatunków tundrowych (mech wodny, moczarka kanadyjska, tatarak, rokitnik i in.)
10
Mazurskie lasy są siedliskiem wielu zwierząt. Żyją tam:
żubry,
łosie,
bobry, jelenie,
sarny,
dziki,
zające,
lisy,
wilki, rysie,
kuny leśne, borsuki i
nietoperze. Na terenie Puszczy Boreckiej znajduje się Ośrodek Hodowli Żubrów. Jest to drugi co do wielkości ośrodek tego typu w Polsce.
11
Na terenie Mazur jest wiele chronionych obszarów przyrody. Największym z nich jest istniejący od 1977 roku Mazurski Park Krajobrazowy o powierzchni ponad 53 tys. ha. Istnieje tam ponad 100 rezerwatów przyrody i ponad 1000 pomników przyrody, głównie drzew i głazów narzutowych.
12
Mazury posiadają swoją bocianią wioskę. Jest to mała wieś Żywkowo. Co roku na wiosnę przylatuje tam około 100 bocianów, a jesienią odlatuje dwa razy więcej. Można je obserwować ze specjalnej platformy widokowej.
13
Znajdują się tam też miejsca, które na zawsze zapisały się w historii Polski. Jednym z nich są pola Grunwaldu, gdzie pokonani zostali Krzyżacy w 1410 roku, a drugim jest Wilczy Szaniec - znajdująca się w środku lasu kwatera Hitlera. Jej budowniczowie, aby ukryć kwaterę, uzupełniali ubytki w drzewostanie atrapami drzew zrobionymi z rur. Aby efekt był bardziej naturalny, rury pokryto siatką imitującą liście.
14
W samym sercu Puszczy Piskiej znajduje się miejscowość Popielno. W zasadzie Popielno położone jest nad Śniardwami, ale tak naprawdę otoczone jest czterem jeziorami (od zachodu - Jezioro Mikołajskie i Bełdany, a od wschodu - Śniardwy i Warnołty). Na tym półwyspie Popielińskim naukowcy z PAN założyli Stację Badawczą Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt. Już od sześćdziesięciu lat prowadzone są tam badania nad ochroną bobrów, jeleni i bydła PC (polska rasa czerwona, jedna z najstarszych i najbardziej wytrzymałych w Europie), oraz mnóstwa innych gatunków zwierząt i roślin tej strefy klimatycznej.
15
Największą chlubą tego ośrodka są koniki polskie pochodzące w prostej linii od tarpanów, które dawniej zamieszkiwały leśne tereny Europy, a 200 lat temu wyginęły. Podobno ostatni żywy tarpan padł pod koniec XIX w. w zoo w Moskwie. Dzięki determinacji naukowców z ośrodka żyją teraz na półwyspie Popielińskim cztery tabuny koników polskich, korzystając z naturalnych warunków.
16
Na terenie Warmii i Mazur znajduje się obecnie około 3200 cmentarzy. Można wśród nich wyróżnić cmentarze wiejskie, rodzinne, wojenne i cmentarze leśne. W większości są to cmentarze ewangelicko-augsburskie. Początkowo cmentarz był w zasadzie jedynie miejscem złożenia zwłok, a od XVIII wieku grób stał się także miejscem upamiętnienia człowieka tam pochowanego. Powstała sztuka nagrobna, groby zaczęły ozdabiać epitafia, a teren cmentarza zaczął przypominać park. Cmentarze wiejskie powstawały przy kościołach i dopiero w XIX wieku wydano zakaz chowania zwłok w obrębie siedzib ludzkich. Powstawały one zwykle na wzniesieniach porośniętych drzewami.
17
Inną kategorię stanowiły cmentarze rodowe, które zwykle położone były w atrakcyjnych krajobrazowo miejscach, na wzniesieniach. Przykładem takiego rodowego cmentarza jest grobowiec pruskiego rodu baronów von Fahrenheita w miejscowości Rapa. Wzorowany on jest na egipskich piramidach - jego wysokość wynosi prawie 16 m.
18
Na terenie Mazur znajdują się liczne kurhany, które są charakterystycznym elementem obrządku pogrzebowego kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, rozwijającej się około VI w. p.n.e. Na całym obszarze występowania kultury stosowano całopalny obrządek pogrzebowy. Kurhan, stanowiący rodzaj mogiły, obejmował jeden, dwa lub trzy wieńce kamieni ograniczających jego zasięg. Występowały rozległe cmentarzyska kurhanowe złożone z nasypów kamiennych o formach owalnych, łódkowatych, prostokątnych i amorficznych, nakrywających stos pogrzebowy.
19
Teren zamieszkiwany przez Prusów zawsze bogaty był w bursztyn, dzięki czemu rozwijała się tam wymiana handlowa miedzy europejskimi krajami. Powstał szlak bursztynowy między europejskimi krajami basenu Morza Śródziemnego, a ziemiami leżącymi na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego.
20
Na Mazurach, w miejscowości Gołdap od dwudziestu lat odbywa się bardzo nietypowy konkurs - Międzynarodowy Konkurs Krzyku. Na konkurs przybywają zarówno Polacy, jak i obcokrajowcy. Polega on na tym, aby przez 5 sekund krzyczeć jak najgłośniej do specjalnej aparatury. Najlepsze wyniki przekraczały wartość 138 dB. Wydarzenie to jest jednym z nielicznych tego typu konkursów na świecie.
21
Na Mazurach znajduje się najbardziej wysunięty na północny-wschód punkt województwa warmińsko-mazurskiego, gdzie schodzą się granice trzech państw: Litwy, Rosji i Polski. Można powiedzieć, że przebywając w tym miejscu, można być jednocześnie w trzech miejscach jednocześnie.
